Початкова сторінка

Прадідівська слава

Українські пам’ятки

Не завагаєшся виконати найнебезпечнішого чину,
якщо цього вимагатиме добро справи

Богдан Хмельницький

?

[2006 р.] Довідка

Rys historyczny parafii Binarowa

Jednym z ośrodków życia wsi była własna parafia. Według dokumentu lokacyjnego wieś miała liczyć 60 łanów (setaginta mansos), wymierzonych przez sołtysów i została zwolniona na 20 lat od wszelkich powinności feudalnych. Po upływie tego okresu wieś miała płacić czynsz z każdego łanu, dawać 1-2 razy w roku tzw. obiedne królowi, płacić dziesięciny kolegiacie św. Floriana w Krakowie, świadczyć powinności na rzecz grodu bieckiego i meszne na rzecz własnej parafii. Sołtysi mieli wydzielić ze wsi oprócz sołectwa jeden łan pod kościół.

Kiedy wybudowano pierwszy kościół parafialny – dokładnie nie wiadomo? Prawdopodobnie wybudował go sołtys Piotr Tycz (1385 – 1411), być może w miejscu już «istniejącej kaplicy».

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z roku 1415. O kościele binarowskim wspomina również J. Długosz, pisząc w Liber Benificjorum, że: «Byenarova villa hebens ecclesjan parochialem ligneam…».

Kościół wybudowany przez Tycza przetrwał zaledwie 100 lat. Spłonął około 1490 roku. Nowy kościół został wybudowany około roku 1500 i szczęśliwie dotrwał do naszych czasów. Zbudowany z połówek bali modrzewiowych, w stylu późnogotyckim, posiada konstrukcję zrębową i słupową wieżę. Należy do najstarszych kościołów drewnianych w Polsce. Przez kilka stuleci proboszczami binarowskimi byli przeważnie księża bieccy, znający język niemiecki. W tym bowiem języku aż do pocz. XVII w. sprawowano nabożeństwa i głoszono kazania.

W czasach reformacji mieszkańcy wsi nie przeszli masowo na luteranizm i parafia pozostała katolicką. Wizytacje biskupie parafii w II pół. XVI i na pocz. XVII w. przez biskupów krakowskich: Padniewskiego (1565), Radziwiłła (a ściślej w jego imieniu biskupa Kaźmierskiego w 1596), Maciejowskiego (1602), Tylickiego (1608), Szyszkowskiego (1618) odnotowują zmniejszanie się zwolenników reformacji i brak we wsi zboru czy «kirchy» protestanckiej. Nie zawierają również informacji o profanacjach kościoła. Ale jeszcze sprawozdanie z wizytacji w 1596 r. stwierdza niemieckojęzyczny charakter Binarowej, już jedynej tego typu wsi w powiecie bieckim. Sympatie chłopów do reformacji wyraźnie zmalały po utworzeniu starostwa libuskiego i oddaniu go w ręce innowierców (Tarłów, Kochanowskich, Reyów). Andrzej Rey jeden z wybitnych różnowierców naraził się ludności starostwa i miejscowemu duchowieństwu nie tylko uciskiem ekonomicznym, co ożywioną walką z kościołem katolickim. Osiedlił w starostwie kilka tysięcy wypędzonych z Czech, Moraw i Niemiec innowierców, budował im zbory (min. w Łużnej), kwestionował przywileje duchowieństwa katolickiego i odciągał chłopów od kościoła. Na tym tle trwał m.in. wieloletni konflikt Reya z proboszczem binarowskim B. Zagrodzkim i prepozytem szpitalnym ks. J. Piotrowieckim.

Odrodzenie katolicyzmu w poszczególnych parafiach zależne było od indywidualności poszczególnych proboszczów. W Binarowej w XVII w pracowało kilku wybitnych księży, wśród nich Bartłomiej Zagrodzki i Ignacy Markiewicz. Obok ożywionej działalności duszpasterskiej, dokonali także rozbudowy kościoła (l641 – 1650) – dobudowanie kaplicy, przebudowa i malowania polichromii (l660 -1669).

W roku1741 ówczesny proboszcz binarowski rozpoczął nową restaurację kościoła, głównie polichromii, która okazała się nietrwała. Przemalowano wówczas zniszczone lub zatarte obrazy, nadając im XVIII wieczny charakter. W II pół. XVIII w systematycznie uzupełniano lub wymieniano sprzęty i obrazy kościelne. Wykonywali je jak i w XVII w miejscowi rzemieślnicy i artyści. W XIX w. parafia podobnie jak i wieś zubożała (klęski żywiołowe, zarazy, epidemie) i spowodowało w dziejach wsi największą klęskę. Chłopi szukali zapomnienia w wódce, tracąc reszty dobytku.

W 1844 r. światły proboszcz binarowski Jan Molnar założył we wsi Bractwo Trzeźwości, by w ten sposób zahamować postępy pijaństwa (kazania, misje, nabożeństwa – doprowadziły do zniszczenia karczmy i postawienia krzyża misyjnego). Również w tym samym roku została utworzona szkółka parafialna – w której uczył organista.

20 II 1846 do wsi dotarła wieść o wybuchu rebelii w tarnowskim.

S. Dembliński w książce «Kronika dworów szlacheckich»- opisuje to tak «oto w Binarowej w Jasielskim – wsi gdzie nie było folwarku – Józef Matela chłop binarowski, chodził ze swoim szwagrem Tomaszem Polakiem, wójtem od chałupy do chałupy wyganiając każdego pod wielką odpowiedzialnością bo 10 kijów i 10 reńskich, do Szerzyn… a to dla pojmania panów… Jakoś udało się bezbożnemu Mateli do tego stopnia lud zbałamucić, że się prawie cała wieś zgromadziła, której się on na herszta i przywódcę naczcił; poprowadził do Szerzyn gdzie dwór do szczętu zrabowali».

22 II w środę popielcową tradycyjnym zwyczajem ruszyli na inaugurację Wielkiego Postu. Czekała ich tam niespodzianka. Ks. Molnar zamiast dokonać posypania głów popiołem, wysypał go na ołtarz oświadczając że «nie może on pójść na splamione zbrodnią głowy».

Od XIX w. kościół binarowski budził zainteresowanie – jako rzadki zabytek ludowej sztuki sakralnej. W 1831 r. zachwycał się nim pisarz galicyjski W. Chwalbóg, zamieszczając jego opis w «Rozmaitościach» we Lwowie, w sprawozdaniu z podróży po Podkarpaciu.

Pierwszą rejestrację zabytków kościoła binarowskiego przeprowadzili uczestnicy wycieczek naukowych w okolice Biecza z ramienia Komisji Historii i Sztuki PAN w latach 1887-1889. Brali w nich udział m.in. prof. hist. sztuki M. Sokołowski, K. Makowski z uczniami oraz artyści J. Mehoffer i St. Wyspiański.

Szczególnie owocna była wycieczka do Binarowej St. Wyspiańskiego «W dniu 4 sierpnia 1889 r. wszyscy uczestnicy wycieczki wyruszyli do sąsiedniej Binarowej. Piękny zabytkowy kościół dostarczył Wyspiańskiemu tematu do nowych rysunków.

Uwiecznił kościół, następnie oryginalnie kute drzwi, drewniany portal, dwa zydle, chrzcielnicę, kropielnicę, pulpit barokowy, kociołek na wodę święconą, oraz zamek żelazny i inne drobne przedmioty». W Szkicowniku Wyspiańskiego (nabytym później przez Tekę Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej) znalazły się również: kopia napisu «A.D. 1641», stylizowany ornament orła Zygmuntowskiego, monstrancja.

Ze szkiców tych Wyspiański sporządził rysunki do pracy Tomkowicza o zabytkach sztuki W Polsce. Praca ta jak i sprawozdania z wycieczek były omawiane na posiedzeniach komisji i opublikowane, dzięki tym opracowaniom kościół binarowski stał się znany jako zabytek. Uczestnicy tych wycieczek byli podejmowani przez ówczesnego proboszcza ks. Jakuba Białasa.

Jak już było wspomniane szkółka parafialna została utworzona w 1844 r. przez ks. Jana Molnara i na organistówce odbywała się nauka pisania, czytania, śpiewu.

W latach 1903-04 wybudowano obok Kościoła trzyklasową szkołę, w której odbywała się nauka religii (przed II wojną światową szkołę rozbudowano).

W dniu 0l IX 1960 r. Prezydium Rady Narodowej w Gorlicach, inspektorat oświaty usunął naukę religii ze szkoły podstawowej (nauka odbywała się w prywatnym domu p. Zygmunta Michalca). Dnia 0l IX 1961 – PRN w Gorlicach – zabronił nauki religii także w prywatnym domu. Naukę religii zorganizowano w Domu Parafialnym – gdzie nauka odbywała się do początku lat 90.

W latach 1953 – 60 przeprowadzono konserwację polichromii której podjęła się Pracownia Konserwacji Zabytków z Krakowa pod nadzorem prof. Mariana Słoneckiego.

W dniach 16 – 23 X 1959 przeprowadzono elektryfikację kościoła.

Końcem lat 80 rozpoczęto renowację polichromii w prezbiterium i kaplicy Aniołów, zainstalowano nowe nagłośnienie oraz zamontowano czujniki przeciw pożarowe.

Na zewnątrz zaczęto przywracać wygląd sprzed 1900 roku m.in. wykonano obicia gontem. W roku 2000 wyremontowano wieżę kościelną. Pilnej wymiany wymaga pokrycie kościoła i posadzka wewnątrz. Prace jednak posuwają się bardzo wolno zarówno ze względów ekonomicznych jak i decyzyjnych, najmniejsza nawet zmiana wystroju musi być konsultowana z konserwatorem zabytków. Od maja 2004 roku obiekt chroniony jest całodobowym monitoringiem.

Wewnętrzny wystrój kościoła

Ołtarz główny

Pochodzi z początku XVII w, po środku znajduje się zasuwana gotycka rzeźba z I połowy XV w Matka Boska z dzieciątkiem należące do wspólnej całości rzeźby św. Barbary, Katarzyny, Doroty i Łucji – stanowiące pierwotnie część środkową niezachowanego tryptyku «czterech dziewic» – zapewne z dawnego ołtarza głównego obecnie w ołtarzu bocznym. Na zasuwie jest namalowany obraz Matki Bożej Anielskiej

Od dołu ołtarz podtrzymują pierwsi rodzice z jednej strony Adam z drugiej Ewa. Na wysokości zasuwanej figury MB z dzieciątkiem po obydwu stronach umieszczone są rzeźby św. Piotra i św. Pawła.

W tzw. zwieńczeniu ołtarza znajduje się rzeźba św. Michała Archanioła patrona tutejszej parafii, który stojąc na szatanie trzyma go lewą ręką związanego łańcuchem w prawej trzymając miecz wypędza go w otchłań.

Po obydwu stronach na wysokości św. Michała Archanioła znajdują się rzeźby przedstawiające św. Stanisława i św. Wojciecha oraz obrazy św. Kazimierza i Karola Boromeusza.

Obok Tabernakulum znajduje się klęczące postacie dwóch aniołów. U dołu ołtarza znajduje się płaskorzeźba pochodząca z lat 70 tego stulecia przedstawiająca Ostatnią Wieczerzę.

W 1967 r. ustawiono ołtarz «twarzą do ludu».

W 1972 sprawiono nowy ołtarz za kwotę 10 tyś zł który rzeźbił Ludwik Bryndal artysta z Ołpin.

Ołtarz boczny I

Największym skarbem binarowskiego kościoła jest niewielkich wymiarów, bo na 54 cm wysokości i 41 cm szerokości obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, znajdującym się w lewym barokowym ołtarzu bocznym. Jest malowany na płótnie olejnymi farbami, pochodzi z XVII w. Nie ma żadnego zapisu wyjaśniającego skąd obraz znalazł się w Binarowej.

Ksiądz T. Jodłowski twierdzi, że około 1665 r. król Jan Kazimierz zostawił w Binarowej obraz Matki Boskiej Łaskawej – Binarowa jako wieś królewska dawała wiele świadczeń i pracy na rzecz grodu bieckiego – być może za waleczność, mogła w nagrodę otrzymać obraz Madonny Łaskawej, którym jest dzisiejszy obraz Matki Bożej Piaskowej.

Obraz ten jest repliką cudownego obrazu Matki Bożej Piaskowej w Krakowie.

Niektórzy przypisują obraz oo Karmelitom, którzy krzewili nabożeństwo do Matki Bożej Piaskowej w Polsce, tym bardziej, że mając klasztor w Jaśle a wieś w tym czasie należała do cyrkułu jasielskiego, mogli taki obraz przywieźć do Binarowej.

Ks. Wł. Smoleń w «Inwentarzu Kultu Maryjnego diecezji tarnowskiej»- pisze że, obraz ten: «doznaje szczególnej czci, o czym świadczą liczne wota».

W 1968 r. ks. bp Karol Pękała polecił zaprowadzić Księgę Łask, która obejmuje opisy łask i cudownych uzdrowień.

Księga Łask podaje cudowne uzdrowienie wzroku, który utraciła Stefania Fejklowicz zamieszkała w Binarowej, która będąc krawcową utraciła wzrok.

Na próżno szukała pomocy u lekarzy. Modląc się gorąco wraz z rodzicami przed obrazem Matki Boskiej binarowskiej, wyprosiła łaskę cudownego przywrócenia wzroku. Wówczas to został odnowiony obraz, jako podziękowanie za otrzymane uzdrowienie. Obraz był umieszczony w oszklonej ramie, suknia była koloru różowego, wybijana cekinami i innymi ozdobami ludowymi, na tarczy szybka, która jeszcze dodatkowo chroniła oblicze od kurzu, całość przylegała do szyby co sprawiało wrażenie że obraz jest malowany na szkle. Powyżej obrazu znajduje się barokowy obraz przedstawiający -Joahima, Annę i Maryję. W zwieńczeniu ołtarza umieszczona jest rzeźba św. Michała Archanioła.

Warte jest również przytoczenie cudownego uzdrowienia Michała Jurusia, którego sam lekarz określił jako «toście trupa przywieźli do mnie» – który dzięki modlitwie i zawierzeniu został uzdrowiony.

Obok ołtarza i na filarze znajdują się umieszczone liczne wota. Obraz Matki Bożej binarowskiej jest zasłaniany wkładanym obrazem Świętej Rodziny.

W każdą trzecią niedzielę miesiąca po południu, przed obrazem Matki Boskiej binarowskiej odbywa się Nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Tradycyjnie każde małżeństwo, po mszy ślubnej modli się przed obrazem. O tym, że obraz MB. otaczany jest dużym kultem świadczy także to że, w każdą niedzielę przed ranną mszą są śpiewane Godzinki do NMP a przy ofiarowaniu Godzinek śpiewana jest trzecia zwrotka.

«Głód morowe powietrze od nas oddaliła, a duszę wiernych zmarłych z czyśćca wybawiła».

Ołtarz boczny II

Ołtarz z prawej strony nawy głównej jest ołtarzem barokowym z XVII w.

W ołtarzu tym jest umieszczony obraz Chrystusa Bolesnego, a nieco wyżej nad nim znajduje się obraz św. Mikołaja.

W zwieńczeniu ołtarza umieszczona jest rzeźba św. męczennika Wawrzyńca który w prawej ręce trzyma kratę.

W wielki czwartek każdego roku przed tym ołtarzem odbywa się Adoracja Najświętszego Sakramentu.

Kaplica

W Kaplicy z prawej strony, wkomponowany w polichromię znajduje się 17 wieczny barokowy ołtarz Aniołów Stróżów do którego prowadzą trzy dość wysokie stopnie. W zwieńczeniu ołtarza umieszczony jest obraz św. Dominika.

Drugim ołtarzem w Kaplicy jest neogotycki ołtarz z 1865 r. z współczesną rzeźbą MB. Różańcowej ołtarz ufundowano ze składek parafialnych.

U wejścia do Kaplicy znajduje się XV wieczny konfesjonał.

Organy – Chór muzyczny

Chór muzyczny umieszczony jest w nazwie głównej nad głównym wejściem do kościoła. Wsparty jest na dwóch słupach. Na jednym z nich jest wyryta data A.D. 1641.

Kiedy zostały zamontowane pierwsze organy – nie wiadomo?

Z Kroniki Parafialnej dowiadujemy się, że:

«w dniu 26 lipca 1854 r. skradziony został organ przez Woyciecna Cygnara miejscowego organistę, który koło 200 piszczałek cynkowych i jeden lichtarz duży mosiężny ołtarzowy skradł i te rzeczy żydowi binarowskiemu Abrahamowi Melk za wódkę sprzedał».

Następną wzmiankę o organach mamy z roku 1861 «W tym roku na miejsce skradzionego organu w roku 1854 został wystawiony nowy organ o 7 głosach i 8-mym pedale przez Michała Reichla organmistrza z Krosna za ufundowany z dobrowolnych składek parafialnych».

Dokumentacja na temat organów milczy do r. 1953, w którym to dokonano remontu – nowe miechy umieszczono pod organami . Obecnie organy wymagają remontu – lecz z powodu braku funduszy nie podejmuje się prac remontowych.

Polichromia

Całe wnętrze kościoła zwane «pajęczyną kolorów» odnosi się do wspomnianej polichromii tego kościoła. Obrazy namalowane na ścianach są alegorią tego wszystkiego, co wieś przeżywała. Szczególnie bogato zdobione jest wnętrze.

Polichromia na ścianach prezbiterium przedstawia sceny z Męki Pańskiej i motywy roślinne, oddzielające każdą ze scen. Natomiast polichromia na ścianach w nawie głównej sceny alegoryczne i sceny z Nowego Testamentu. Polichromia na ścianach nawy i prezbiterium jak wynika z dat na parapecie chóru i nad wejściem do zakrystii została wykonana w latach 1641 – 1650 (Nad chórem data «1647 – 23 may»). Zapewne ze staraniem monogramisty J.K. P.B. którego znak własnościowy i inicjały figuruj ą także na niektórych sprzętach (prawdopodobnie był to Jan Kaniowski Proboszcz Binarowski).

Polichromia ta została w pewnej części zrekonstruowana w latach 1953-1961.

W latach 90 zaczęto rekonstruować dalsze części polichromii, lecz z powodu braku środków finansowych prace zostały wstrzymane.

Polichromia ma stopnie malowane w stylizowane rośliny, powtarzające się geometrycznie w które są wkomponowane dwie tarcze. Na jednej gmerek litery MU (zapewne fundatora).

Na drugiej prawdopodobnie gmerek malarzy.

Na ścianie Nawy Głównej obok wejścia do kaplicy przedstawione jest obrazowo – Ojcze nasz – siedem próśb – sześć z nich zachowało się do naszych czasów a 7 zostało przez kogoś bezmyślnie wycięta przy poszerzaniu wejścia do kaplicy. Za podpierającymi słupami, nawy głównej na stropie znajdują się malowane na deskach obrazy apostołów.

W Zakrystii polichromia stropu i ścian pochodzi z 1670 r. i przedstawia ornamentalne motywy roślinne.

Polichromia ścian kaplicy przedstawia siedem chórów anielskich, w których jakby zza kotar jest wkomponowany 17 wieczny ołtarz. Na stropie obecnie nie ma polichromii (stare deski zostały usunięte).

W nawie głównej znajduje się również XVII wieczna ambona na której przedstawieni są «Czterej Ewangeliści», natomiast na balustradzie schodów przedstawiony jest «sen Józefa».

Джерело: