Zakonczenie

Powołana w 1934 roku Administracja Apostolska Łemkowszczyzny funkcjonowała 13 lat. Kres jej istnieniu położyło wysiedlenie i deportacje grekokatolików.

Utworzenie AAŁ było konsekwencją ścierania się na Łemkowszczyźnie rozmaitych orientacji politycznych, co wiązało się ze sprawami wyznaniowymi i narodowościowymi. W dwudziestoleciu międzywojennym władze popierały wśród Łemków ruchy staroruskie. Polityka ta miała na celu osłabienie ukrainizacji Łemkowszczyzny, a następnie jej polonizację. Pierwsi administratorzy apostolscy byli podporządkowani władzom państwowym. Sytuacja uległa zmianie w czasie okupacji niemieckiej. Powołany wówczas nowy administrator ks. O. Małynowśki, wykonując politykę niemiecką starał się osłabić ruchy staroruskie wśród Łemków. Jak się wydaje jego działania zmierzały do ponownego przyłączenia Łemkowszczyzny do greckokatolickiej metropolii lwowsko-halickiej. Procesy te przerwał zakończenie okupacji i rozpoczęcie akcji wysiedleńczej. Wysiedlenie ludności ukraińskiej do USRR, a następnie na północno-zachodnie tereny Polski objęły Łemków zarówno o orientacji proukraińskiej, jak i rusofilskiej.

Umowa o powołaniu AAŁ została podpisana na okres 10 lat, z opcją przedłużenia. Mimo, iż to nie nastąpiło, istniała ona jeszcze 3 lata. Był to okres bardzo ciężki dla grekokatolików zamieszkałych na Łemkowszczyźnie, jak i na innych terenach południowo-wschodniej Polski. Postawa władz państwowych sprawiła, że nie mogli oni praktykować w rodzimym obrządku, lecz czynili to bądź w obrządku rzymskokatolickim, bądź w prawosławiu.

Kościół rzymskokatolicki zaopiekował się w tym trudnym czasie grekokatolikami. Ustanowiono tymczasowy zarząd, starano się przejmować majątek opuszczony przez unitów. Po usunięciu z terenów Polski hierarchii Kościoła greckokatolickiego, rolę zwierzchnika a przede wszystkim opiekuna przejął Kościół rzymskokatolicki. Mimo, iż jego pozycja w społeczeństwie była bardzo mocna, to władze państwowe starały się ją nadszarpnąć i utrudnić jego funkcjonowanie. Miało to wpływ na działania podejmowane przez hierarchów łacińskich wobec grekokatolików. Stan ten trwał do 1989 roku

Represje władz komunistycznych wobec Kościoła greckokatolickiego objęły wszystkie państwa Europy środkowo-wschodniej. Na Ukrainie Radzieckiej w 1946 roku Kościół unicki został zlikwidowany i ponownie włączony do prawosławia. Utrudnione funkcjonowanie miały struktury unickie na Słowacji, w Jugosławii.

Powyższa praca, jest pierwszą traktującą tak szczegółowo losy AAŁ w latach 1944 – 1947. Dlatego zdaję sobie sprawę z jej niedoskonałości. Myślę jednak, że będzie ona trwałym wkładem w poznanie problemu grekokatolików na Łemkowszczyźnie.