Хирова с

Село належало до Дуклянського деканату Перемиської єпархії.

Hyrowa

Wysokość: 480 m n.p.m

Region: Beskid Dukielski

Hyrowa – niewielka wieś, położona malowniczo w dolinie potoku Iwielka, u podnóża Hyrowej i Dani, w odległości 5-ciu kilometrów od Dukli, przy lokalnej drodze z Iwli do Tylawy.

Nazwa wsi wielokrotnie, na przestrzeni jej kilkuwiekowej historii ulegała zmianom i brzmiała: Hirwatowa Wola, Horowa, Herowa, Hyrowa Wałaska, Hyrowa Chełmska a pochodzenie tych nazw wywodzi się prawdopodobnie od imienia lub przydomku. W dniu dzisiejszym, zamiennie stosuje się w zależności od opracowania dwie nazwy napotykając tą samą wieś oznaczoną jako Hyrowa jak i Chyrowa (ta druga wersja jest efektem spolszczenia nazwy pierwotnej)

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1366 roku kiedy to sporządzony został przez kanclerza Janusza Suchego Wilka dokument przekazania posiadanych dóbr swoim synom. W XV wieku w istniejącej wsi zmieniono dokument lokacyjny, lokując wieś na prawie wołoskim – według którego lokowano większość wsi w Karpatach jednak wchodząca w skład dóbr dukielskich Hyrowa została w roku 1504 przeniesiona na powrót na prawo niemieckie (magdeburskie). Rejestr poborowych z 1508 roku wymienia ją jako Hyrową Walaską (czyli wołoską). Na podstawie dokumentów z roku 1536 wiadomo, że we wsi była już wtedy cerkiew (1 łan ziemi) oraz młyn. Inna nazwa miejscowości pojawia się w dokumentach z 1581 roku, kiedy arendarzem wsi był Jakub Warszycki. Przy okazji ustalenia podatku podaje się jej nazwę – Hyrowa Chełmska.

Przez następne lata wieś była kolejno własnością rodów Kobylańskich, Cikowskich, Warszyckich i Męcińskich.

W 1785 roku wieś zajmowała prawie 11 kilometrów kwadratowych i zamieszkiwana była przez 506 grekokatolików oraz 7 Żydów. W 1787 roku władze austriackie przeprowadziły spis ludności a spośród 44 nazwisk występujących na terenie wsi do najliczniej reprezentowanych należały rodziny Fejta, Ginawa, Hrynko, Davyd, Zubal, Zawidczak, Kuchar, Ligus, Piłat, Rusin, Sopołyga…

Istniejąca do dziś we wsi greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Boskiej (Pokrow)(obecnie filia kościoła rzymskokatolickiego w Iwli), pochodzi prawdopodobnie z początków XVIII-tego wieku (na ten okres datuje się Najstarszą część cerkwi – murowane prezbiterium) . Do niego w roku 1780 dobudowano w stylu drewnianą nawę i babiniec.

W 1915 roku po zakończonej «Bitwie Gorlickiej» w rejonie Hyrowej toczyły się ciężkie walki, w wyniku których do niewoli poddała się rosyjska 49 dywizja gen. Kornikowa.

W okresie międzywojennym po tak zwanej «schizmie tylawskiej» większość mieszkańców przeszła na prawosławie (430 osób), natomiast część nadal deklarowała wiarę greckokatolicką (226 osób). Powstała wtedy we wsi prowizoryczna prawosławna «czasownia», która została zniszczona podczas drugiej wojny światowej.

W latach 1934 – 35 w Hyrowej zbierane były materiały do 8-o tomowego opracowania «Atlas językowy dawnej Łemkowszczyzny», które drukiem ukazało się dopiero w latach 1956 – 64. Do badań terenowych (odpowiedzi na 391 pytań) wybrano 72 miejscowości położonych po polskiej stronie Karpat od Jaworek (Pieniny) po Wolę Michową (Bieszczady). Jako kryterium wyboru przyjęto występowanie w tych miejscowościach «czystych» dialektów łemkowskich.

W okresie międzywojennym wieś słynęła na okolicę z pięknych pisanek.

Walki, które miały miejsce w 1944 roku pomiędzy wojskami rosyjskimi, których zadaniem było ustalenie frontu na Wisłoce a wojskami niemieckimi doprowadziły do całkowitego zniszczenia wsi (ostała się tylko chałupa oraz cerkiew), a Dolina Iwielki, na terenie której rozegrał się ten jeden z najkrwawszych epizodów operacji dukielskiej do dziś nosi nazwę Doliny Śmierci.

Tragedii Hyrowej, ciężko dotkniętej zarówno przez walki podczas I-szej jak II-giej wojny światowej dopełniły działania władz polskich w ramach akcji Wisła polegających na wywiezieniu Łemków na tzw. Ziemie Odzyskane.

W 1982 roku rozpoczęto rozbiórkę cerkwi, jednak inicjatywa środowisk studenckich wstrzymała tą dewastację…pod koniec lat osiemdziesiątych świątynia została wyremontowana, natomiast dopiero w 2003 roku odnowiono cmentarz parafialny przy cerkwi.

Dziś, ta kiedyś całkiem spora, łemkowska wieś to zaledwie kilkanaście budynków zamieszkałych nie tylko przez Łemków, którym udało się wrócić na swoje ojczyste ziemie.

Warto poszukać i zobaczyć:

- dawna greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Boskiej (Pokrow) (obecnie filia kościoła rzymskokatolickiego w Iwli) – cmentarz parafialny, odnowiony w zeszłym roku, na którym odrestaurowano kilkanaście nagrobków

- bardzo ciekawe krzyże i kaplice

Джерело: [2005 р.]

Hyrova [Ru] Chyrowa[Polish]

Krosno District, present day SE Poland

Lemko Surnames found in 1787 Austrian Cadastral Records

Wanczak / Van'chak

Hereyczak / Herejchak

Hyrjan / Hyryan / Hyr'jan

Ginala / Ginawa (2 families)

Herayda / Harayda / Herajda

Hoydycz / Hoydicz / Goydycz / Hojdych

Hrynko / Grynko / Hryn'ko ( 4 families)

Huk / Chuk

Hunka / Hun'ka ( 4 families)

Dawid / Davyd (3 families)

Dytko / Ditko

Dulak / Duljak

Zawidczak / Zawitczak / Zavydchak ( 2 families)

Zozula / Zazula

Zubal / Zubiel / Zubal' ( 3 families)

Kirpan / Kyrpan

Kicej / Kicey / Kitsej

Klaczany / Klachanyj

Knap

Kowalczyk / Koval'chyk

Korynda / Kerynda ( 2 families)

Kunio / Kun'o

Kuchar / Kucharz / Kukhar ( 2 families)

Lygus / Ligus ( 3 families)

Liba

Madarsz / Madarsh

Masley / Maselej

Mielnik / Mel'nyk

Mosur ( 2 families)

Nawrocki / Navrots'kyj

Oraz ( 2 families)

Pelo / Pello / Pel'o ( 2 families)

Pilat ( 4 families)

Posypanko / Pozypanko / Posypanko

Pupczak / Pupchak ( 2 families)

Rycko / Rytsko

Rusyn / Rusin ( 4 families)

Sysko

Soltys / Soltis

Sopoliga / Sopolyga ( 4 families)

Socha / Sokha ( 2 families)

Fal / Fal' ( 4 families)

Feyta / Fyita / Fejta ( 3 families)

Szpandrak / Shpandrak

Parish Data:

Church was «Patronage of the Blessed Virgin Mary» [1773] [still standing]

The wooden church was built in 1773 and consecrated in 1781 renovated in 1932. The church is now locked and unused and in poor condition.

The first mention of this parish is in documents from 1706 when the owner gave it to Jakiv Stebnyc'kyj after the former priest had died without sons.

In 1785 the village lands comprised 10.97 sq km. There were 506 Greek Catholics 0 Roman Catholics and 7 Jews

1840 – 670 Greek Catholics

1859 – 484 Greek Catholics

1879 – 568 Greek Catholics

1899 – 589 Greek Catholics [plus 120 in the USA]

1926 – 686 Greek Catholics

1936 – 226 Greek Catholics

The village was incorporated in to the Lemko Apostolic Administration in 1934

In 1936 there were 430 Orthodox

Джерело: