Костел св.Миколя

Szczebrzeszyn – par. Św. Mikołaja

ul. Wyzwolenia 1, 22-460 Szczebrzeszyn,

tel. 0-84/682-10-25

Proboszcz: ks. Andrzej Pikula (1951-1976-2005)

Wikariusze: ks. Artur Cząstkiewicz (1981-2006-2006)

ks. Grzegorz Kawarski (1975-2001-2006)

Rezydent: ks. Józef Filipek (1928-1956-2003)

Do parafii należą miejscowości: Brody Duże, Brody Małe, Kawęczyn, Kawęczynek, Kol. Lipowiec, Rozłopy, Szczebrzeszyn, Szperówka, Żurawnica

Kościoły filialne: Szczebrzeszyn, Żurawnica

Odpust: Niedziela Trójcy Przenajświętszej, św. Mikołaja

Liczba mieszkańców: 8500

Historia parafii:

Parafia erygowana, w r. 1398, przez Jakuba, arcybiskupa halickiego. Fundatorem był Dymitr z Goraja, właściciel Szczebrzeszyna. Uposażył on parafię w ziemię (grunta były na terenie Błonia, Brodów i Sułowa). Terytorialnie parafia szczebrzeszyńska była bardzo rozległa. Stan ten przetrwał przez długi okres czasu. Znaczne uszczuplenie jej granic nastąpiło w w. XX: na skutek powstawania nowych parafii odpadło od niej szereg miejscowości. W r. 1919 przyłączono kilka wsi do parafii: Tereszpol, Topólcza, Zwierzyniec, a później na rzecz nowych parafii: w Trzęsinach i Tworyczowie. W r. 1974 powstał samodzielny punkt duszpasterski w Klemensowie. W okresie przedrozbiorowym, tzn. w czasach przynależności parafii do diecezji chełmskiej, wchodziła ona w skład dekanatu zamojskiego. Już w tym czasie na terenie parafii był kościół filialny w Zwierzyńcu.

W II połowie w. XVI Szczebrzeszyn przejściowo stał się ośrodkiem protestantyzmu. W tym czasie miejscowość była własnością Górków. Sytuacja zmieniła się na korzyść katolików pod koniec w. XVI, kiedy Szczebrzeszyn stał się własnością Jana Zamoyskiego. Przy parafii od dawna istniał szpital dla ubogich. Funkcjonował jeszcze w w. XIX jako przytułek dla starców, a budynek szpitalny znajdował się na cmentarzu przykościelnym. Tradycja opieki nad biednymi i potrzebującymi była podtrzymywana przez księży również w okresie późniejszym, np. w czasie II wojny światowej kuchnię dla biednych prowadził ks. Franciszek Kapalski. Do końca w. XIX istniało bractwo sióstr i braci Świętych Aniołów Stróżów, a w czasie późniejszym działały różne organizacje religijne i rozwijała się Akcja Katolicka. Przy parafii już w okresie przedrozbiorowym była biblioteka, której częściowo zachowany księgozbiór został ostatnimi czasy przekazany do Lublina. Obecnie istnieje nowa biblioteka.

Dawniej na terenie parafii działalność swoją rozwijały franciszkanki, później bonifratrzy, franciszkanie, szarytki i elżbietanki. Kościół pobonifraterski dzisiaj nie istnieje. W r. 1954 do parafii przybyły urszulanki szare, natomiast w miejscowym szpitalu w latach 1945-1974 pracowały józefitki. W historii teren ten zamieszkiwali również unici, którzy posiadali tutaj swoje kościoły, jednak po kasacie unii zostały one zmienione na cerkwie prawosławne. Podobnie postąpiono z dawnym kościołem klasztornym św. Katarzyny w Szczebrzeszynie. Prześladowani unici często udawali się do zaboru austriackiego, do Leżajska, aby tam przystąpić do sakramentów. 25 I 1863 r. Szczebrzeszyn był widownią walki powstańców z Rosjanami; mogiły poległych są na miejscowym cmentarzu. Szczególnie wiele ofiar pochłonęła ostatnia wojna (również miejscowy wikariusz, ks. Władysław Kłos, przebywał w obozie w Dachau). Dekanat szczebrzeszyński został utworzony po I wojnie światowej.

Pierwszy kościół parafialny, pw. Wniebowzięcia Matki Bożej, został wzniesiony prawdopodobnie w r. 1394 z fundacji Dymitra z Goraja. W r. 1570 zamieniony na zbór kalwiński przez ówczesnego właściciela Szczebrzeszyna Andrzeja Górkę, spłonął w r. 1583. Obecnie istniejący, pw. św. Mikołaja, wybudowany został w latach 1610-1620 przez dziekana kapituły zamojskiej, a zarazem proboszcza szczebrzeszyńskiego, ks. Mikołaja Kiślickiego, konsekrowany, w r. 1620, przez bp. Jerzego Zamoyskiego, około r. 1644 spalony przez Tatarów. Po odbudowie ponownie konsekrowany w r. 1668 przez proboszcza Ks. Jana Unikowskiego, w r. 1754 kolejny pożar świątyni. Około połowy w. XIX znajdował się w bardzo złym stanie. Remonty główne przeprowadzono za czasów proboszcza ks. Laskowskiego (1867-1871). Naprawa kościoła ciągnęła się do końca w. XIX. W czasie tych prac częściowo zatarto cechy późnorenesansowe. Zamknięty przez władze hitlerowskie w okresie II wojny światowej uniknął dewastacji i tuż po wyzwoleniu Szczebrzeszyna, 25 lipca 1944 r., wznowiono działalność duszpasterską. W latach 1945-1946 wykonano remont dachu, w r. 1964 malowanie, a w r. 1967 remont z zewnątrz.

Kościół murowany z kamienia i cegły, trzynawowy, w stylu renesansu lubelskiego, przy prezbiterium zakrystia, w środku bocznych naw 2 kaplice renesansowe, wybudowane razem z kościołem, na frontonie wieża z kruchtą w przyziemiu, nad nawą wieżyczka na sygnaturkę. Mimo licznych prac remontowych po zniszczeniach zachował swój pierwotny styl, choć zmienił nieznacznie wygląd zewnętrzny poprzez dobudowanie dwu kaplic i usypania skarp dla wzmocnienia murów.

Zewnętrzna ściana prezbiterium zwrócona do ulicy Zamojskiej posiada niszę, w której znajduje się płyta kamienna, a na niej kartusz herbowy Zamoyskich i akt erekcji kościoła przez biskupa Jerzego Zamoyskiego w języku łacińskim. W drewnianym ołtarzu głównym znajduje się obraz św. Mikołaja. Kościół posiada 4 ołtarze boczne, drewniane: w nawie lewej z obrazem św. Walentego, a w prawej – z obrazem MB. Wszystkie ołtarze wykonano w stylu renesansowym. Na sklepieniach w nawie głównej i w nawach bocznych zachowała się sztukateria z okresu budowy kościoła (1620r.) w typie kalisko – lubelskim, a także bogato zdobione obramienia okien i gzyms wieńczący. Dekoracja stiukowa w nawie i prezbiterium naśladuje dekorację w Katedrze Zamojskiej. W prezbiterium kościoła zastosowano listwowe podziały sklepienia, zaś w nawie głównej i bocznych złożoną dekorację ornamentową. Halowy korpus, plan wnętrza kościoła i szerokie, wieloboczne absydy prezbiterium zachowały tradycyjne formy.

Wyposażenie kościoła pochodzi z różnych okresów. Najstarsze ołtarze naw bocznych pochodzą z początku XVII wieku i przedstawiają wczesne formy baroku o bogatej dekoracji ornamentalnej. Z końca XVII w. pochodzi ambona o bardzo efektownym kształcie z figurami aniołów wspierających baldachim. Częściowo zachowało się bogate wyposażenie renesansowe i barokowe, a także w ołtarzach kilka obrazów pędzla Rafała Hadziewicza, dwa inne obrazy: «Święta Rodzina» i «Chrystus nauczający w świątyni», pochodzące z I poł. XVII w. są prawdopodobnie autorstwa malarza Jana Kasińskiego. Na chórze muzycznym 12-głosowe organy, zbudowane w r. 1893 przez firmę Jana Śliwińskiego ze Lwowa, remontowane m.in. w r. 1956.

Do kościoła prowadzi barokowa brama z XVIII w. Przed wejściem do świątyni, po prawej stronie, stoi figura z połowy XVIII w. na oryginalnym «butelkowym» cokole. Przedstawia postać Najśw. Maryi Panny, stojącej na kuli ziemskiej i depczącej węża – symbol zła. Obok kościoła stoi dzwonnica, z kaplicą grobową, w stylu renesansowym, wybudowana razem z kościołem z fundacji ks. Mikołaja Kiślickiego, 2 dzwony zostały wykonane przez firmę Felińskiego w Przemyślu, poświęcone 14 1V 1949 r. przez ks. kan. S. Szepietowskiego.

Ponadto na terenie parafii znajduje się szereg innych zabytków sakralnych, np. murowana kolumna przy ul. Zamojskiej, krzyż murowany w Brodach Małych (r. 1905), kapliczka murowana na skrzyżowaniu dróg Brody Małe-Brody Duże i kol. Ligowiec.

B. Inne obiekty sakralne istniejące na terenie parafii:

1. Kościół filialny, pw. św. Katarzyny, (do r. 1917 św. Trójcy) w Szczebrzeszynie.

2. Kościół, pw. św. Leonarda Op., na cmentarzu grzebalnym.

Pierwszy kościół wzniesiony w r. 1630. Pod koniec w. XIX był on już w bardzo złym stanie. Obecnie istniejący, pw. św. Leonarda Op. (poprzednio to samo wezwanie), został zbudowany w latach 1908-1909 kosztem parafii i ordynacji zamojskiej. W latach 1945-1946 przeprowadzono remont dachu, w latach siedemdziesiątych ponowny remont dachu i całej świątyni.

Kościół murowany, otynkowany, jednonawowy, neogotycki, 2 zakrystie, na kościele 2 wieżyczki. W drewnianym ołtarzu neogotyckim jest obraz św. Leonarda, pod kościołem krypta ze szczątkami trzech proboszczów. Odprawiają się tu nabożeństwa 1, 2 XI i w dzień św. Leonarda (6 XI).

3. Kościół filialny, pw. MB Nieustającej Pomocy, w Żurawnicy, konsekrowany, 18 września 1983 r., przez bpa Zygmunta Kamińskiego.

4. Cerkiew unicka Wniebowzięcia (Zaśnięcia) Najświętszej Maryi Panny.

5. Kamienny krzyż, z w. XVI, przy ul. Zamojskiej, upamiętniający wypędzenie arian ze Szczebrzeszyna

6. Kaplica św. Jana Nepomucena, z w. XIX, przy ul. Partyzantów.

7. Murowane krzyże przydrożne, pocz. w. XX, w: Kawęczynie, Brodach Małych, Błoniu, Szperówce

C. Cmentarze:

1. Cmentarz grzebalny rzymskokatolicki, dawniej także greckokatolicki i prawosławny, czynny, z końca XVIII w., w kształcie wydłużonego wieloboku o pow. 5,26 ha, z podziałem na kwatery, ogrodzony metalowymi przęsłami przy metalowych słupach

2. Cmentarz przycerkiewny w Szczebrzeszynie, dawniej także grzebalny, nieczynny, początkami sięga XIV/XV w., czynny do pocz. w. XIX, w kształcie wydłużonego wieloboku o pow. 0,25 ha, ogrodzony od ul. Sądowej ceglanym murem, z pozostałych stron wysoka skarpa.

2. Cmentarz żołnierzy austriackich i rosyjskich z I wojny światowej, przy ul. Zamojskiej – Klemensów, nieczynny, założony w r. 1914, w kształcie prostokąta o pow. 0,02 ha

3. Mogiła przy Liceum Ogólnokształcącym w Szczebrzeszynie

4. Cmentarz żydowski w Szczebrzeszynie, nieczynny

O d p u s t y:

św. Walentego (niedziela po 14 II),

Trójcy Przenajświętszej,

św. Aniołów Stróżów (niedziela po 2 X),

św. Leonarda Op. (niedziela po 6 X),

św. Mikołaja bp. (6 XII).

Msze św. w niedziele i święta, godz.: 7.00, 8.00 (k-ł św. Katarzyny), 9.00, 10.15, 11.00 (Żurawnica), 12.00, 17.00

Księgi metrykalne:

chrztów: 1826 – 1833, 1840 – 1848 i od r.1853

małżeństw od r. 1844

zmarłych: 1846 – 1855 i od r. 1872

Kronika parafialna od r. 1977.

Lista proboszczów: ks. Mikołaj Kiślicki, ks. Jan Unikowski, ks. Marcin Gosiewski, ks. Jan Nepomucen Grabarski (do r. 1913), ks. Andrzej Wadowski (1913 – 1931), ks. J. Cieślicki, ks. Stanisław Szepietowski, ks. Władysław Dziewulski, ks. Józef Filipek

Powołania z terenu parafii: ks. Czesław Bielec (archidiec. lubelska), ks. Borkowski Szczepan (Austria), ks. Borkowski Władysław (USA), ks. Guzowski (diec. zielonogórsko-gorzowska), ks. Witold Ostaszewski (archidiec. lubelska), ks. Wiesław Rzepecki, ks. Roman Sawic, ks. Zbigniew Sawicki (kap. WP), ks. Piotr Szeptuch, ks. Andrzej Traczykiewicz, ks. Mirosław Wnuk (diec zielonogórsko-gorzowska), ks. Henryk Wyrostkiewicz, br. Jerzy Kuźma (SVD), br. Celestyn Dziuba (OFM), s. Barbara Flis, s. Bronisława Godzisz, s. Maria Godzisz, s. Maria Haciec, s. Matylda Jóźwiak, s. Dorota Korkosz, s. Elzbieta Surma

Księża pochowani w Szczebrzeszynie: ks. Jan Nepomucen Grabarski, ks. Andrzej Wadowski, ks. Władysław Dziewulski, ks. Józef Jachuła

Zgromadzenia zakonne na terenie parafii: Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego

Stowarzyszenia, organizacje i ruchy religijne: Legion Maryi, Rada parafialna, ministranci

Szkoły istniejące na terenie parafii: Liceum Ogólnokształcące w Szczebrzeszynie, Zespół Szkól Zawodowych w Szczebrzeszynie, Gimnazjum Publiczne w Szczebrzeszynie, Szkoła Podstawowa w Szczebrzeszynie, Szkoła Podstawowa w Żurawnicy