Костел Преображення

Rachanie – par. Przemienienia Pańskiego

ul. Partyzantów 71 A, 22-640 Rachanie,

tel. 0-84/663-23-03

Proboszcz: ks. Gabriel Cisek (1964-1990-1999)

Wikariusz: ks. Bogdan Łoś (1974-2000-2002)

Do parafii należą miejscowości: Falków, Józefówka, Pawłówka, Rachanie, Tymin, Werechanie

Kościół filialny: Pawłówka, Werechanie

Odpust: 6 VIII, MB Różańcowej ( I niedziela paźdz.)

Liczba mieszkańców: 2318

Historia parafii:

Rachanie – dawne miasteczko w ziemi bełskiej sięga bardzo odległych czasów, początku XV wieku. Było położone na szlaku prowadzącym z Rusi w kierunku Małopolski. Powstanie tej parafii trzeba łączyć z lokacją miasteczka Rachanie, dokonaną przez Ziemowita IV księcia mazowieckiego i bełskiego lub Kazimierza II księcia bełskiego około roku 1424. W 1436 r. Kazimierz II nadaje miasto Mikołajowi Lachowi z Brzewina. Przywilej na targi i jarmarki nadany w r. 1509 przez Zygmunta I, na prośbę Trajana Rachańskiego, chorążego bełskiego. Z czasem własność Cetnerów, w 2. poł. w. XVII Czarnkowskich, potem Rostkowskich, z końcem w. XVIII Reczyckich, następnie Fredrów, a ok. r. 1888 Starzyńskiej. Najpoważniejszy rozrost miasta nastąpił w 1. poł. w. XVII, jednak zawsze stanowiło lokalny ośrodek handlowy i komunikacyjny. Prawa miejskie utraciło w czasie drugiego zaboru w r. 1795. Położone na lewym brzegu rzeki Rachanki. Niegdyś ośrodkiem miasta był zbliżony do kwadratu rynek, obecnie w trakcie odnowy, z którego naroży wychodziły ulice: z trzech po jednej i z czwartego dwie. Na zachód od rynku kościół parafialny, dalej pozostałości zamku. Wg wizytacji z 1717 r. istniała tu drewniana cerkiew unicka, przed r. 1764 nowo wybudowana; w tymże roku wzmiankowana kaplica w pałacu (budynek ten przetrwał do dnia dzisiejszego i jest użytkowany przez GS).

Parafia rzymskokatolicka w Rachaniach została erygowana przed r. 1435. Pewna wiadomość o istnieniu parafii pochodzi z 1435 r., kiedy to w dokumencie erekcyjnym kościoła w Łabuniach z datą 09.09.1435 r. występuje Marcin «recctor ecclesiae in Rachanie». W okresie przynależności do diecezji chełmskiej wchodziła w skład dekanatu grabowieckiego, w w. XIX należała do tyszowieckiego, od r. 1874 jest w tomaszowskim (obecnie północnym). Granice parafii były bardziej rozległe od dzisiejszych: w naszym już wieku dwie wsie odpadły na rzecz nowej parafii w Tarnawatce (r. 1925), a w r. 1973 wydzielono samodzielną placówką w Grodysławicach, zamienioną w r: 1982 na parafię.

Kolatorowie kościoła wyposażyli parafię w ziemię orną, łąki, ogrody i wolny wyrąb drzewa. Przy parafii istniał, od r. 1747, szpital dla 7 ubogich. Jeszcze w w. XIX służył on jako przytułek. Natomiast funkcjonowanie szkoły parafialnej, pomimo istnienia jej aktu fundacyjnego, jest wątpliwe.

W życiu religijnym parafii pewną rolę odegrały różnego rodzaju stowarzyszenia, m.in. od r. 1752 istniało bractwo różańcowe, a w obecnym wieku – tercjarstwo. Natomiast o istnieniu małej biblioteki możemy wnioskować jedynie z zachowanych kilku książek. W latach 1749-1777 parafię obsługiwali księża komuniści (bartoszkowie). Parafia w ciągu swojego długiego istnienia przeżyła kilka okresów ciężkich. Należy wymienić tu I i II wojnę światową. W sposób smutny zapisała się w pamięci II wojna światowa: aresztowania, egzekucje i akcja wysiedleńcza ludności polskiej.

Na terenie parafii od dłuższego czasu rozwijał się kult św. Walentego, jak również Marki Bożej Różańcowej. Świadectwem tego drugiego kultu są zachowane wota. Obecnie użytkowany cmentarz grzebalny istnieje zapewne od początku w. XIX (dawniej ciała zmarłych grzebano przy kościele).

Pierwszy kościół rzymskokatolicki wzmiankowany jest już w 1435 r. Kolejny kościół drewniany posiadał wezwanie św. Anny; trzeci, również drewniany pw. św. Trójcy, z murowaną kaplicą, wzniesiony w latach: 1695-1701 staraniem Michała Czarnkowskiego, a przy nim postawiono kaplicę murowaną pw. św. Anny (w kaplicy tej był obraz św. Anny, który zachował się do dzisiaj); czwarty także drewniany, na nowym miejscu, wzniesiony w r. 1744 z fundacji Anny z Bełżeckich Rostkowskiej, starościny wizneńskiej i tyszowieckiej, (kościół ten został przeniesiony w r. 1787 do Grodysławic i zamieniony na cerkiew unicką).

Budowa obecnego kościoła rozpoczęła się w r. 1769, z fundacji Anny z Bełżeckich i Adama Rostkowskich, ukończona zaś została w r. 1797 staraniem Katarzyny Adrianny z Krasickich Rzeczyckiej. Kościół konsekrowany był 6 VIII 1798 r. przez bpa Antoniego Gołaszewskiego. W r. 1841 dobudowano wieżyczkę na sygnaturkę, był remontowany m.in. w r. 1853, 1871, 1906 (odnowienie z zewnątrz). Odnawiany w latach: 1912-3. Zamieniony w r. 1943 przez Niemców na magazyn zbożowy. W latach 1952-1956 gruntownie remontowany, odnowiono ogrodzenie cmentarza przykościelnego i kaplic w murze. W r. 1973 położono nową polichromię. W latach 1974-1975 odnowiono wyposażenie kościoła.

Późnobarokowo-klasycystyczny. Usytuowany na niewielkim wzniesieniu. Prezbiterium zwrócone na południe. Murowany z cegły, otynkowany. Jednonawowy, z dwuwieżową fasadą. Nawa trójprzęsłowa; prezbiterium węższe, dwuprzęsłowe, prostokątne, po jego bokach zakrystie, o równej z nim długości, nieco wysunięte przed lico ścian nawy (zachodnia dwudzielna, kształt być może z 1912-13r.). Pod prezbiterium krypty z grobami fundatorów. Ściany wnętrza z płytkimi wnękami arkadowymi, między którymi na filarach przyściennych niskie pilastry dźwigające spływy sklepień: w nawie kolebkowego z lunetami, w prezbiterium żaglastego na gurtach. Tęcza o łuku półkolistym. Okna zamknięte odcinkowo. Chór muzyczny wsparty na arkadzie zawieszonej między wieżami, współczesny kościołowi. W zakrystiach sklepienia kolebkowo-krzyżowe. Zewnątrz ściany rozczłonkowane pilastrami toskańskimi na wysokich cokołach, na nawie parzystymi, dźwigającymi obiegające wokół belkowanie z tryglifowym fryzem. W elewacjach bocznych okna zamknięte odcinkowo, w uszatych obramieniach z gzymsem; podobnie zwieńczone obramienia arkadowych wnęk w ścianach wież i takież okno na osi fasady, nad portalem, w uszatym obramieniu z trójkątnym przyczółkiem; boczne wejścia w zachodnim przęśle nawy w obramieniach uszatych. Fasada trójdzielna, wzmocniona na narożach skośnymi szkarpami, może z lat: 1912-13, z częścią środkową poprzedzoną płytkim portykiem (może nieco późniejszym od podziałów ścian), z dwiema parami kolumn toskańskich na wysokich cokołach, dźwigającymi trójkątny, ogzymsowany szczyt z pólkolistą arkadą przerzuconą pomiędzy środkowymi kolumnami. Górne, czworoboczne kondygnacje wież oraz ujęty w wolutowe spływy, trójkątnie zwieńczony szczyt między nimi, wsparte na cokole, z podziałami o nieco odmiennym charakterze niż ściany korpusu: wydzielony kordonowym gzymsem cokół z płycinami w szerokich ramach, wieże i szczyt ujęte pilastrami z belkowaniem; arkadowe otwory dzwonowe w szerokich opaskach z kluczami, w szczycie takaż płycina w profilowanym obramieniu. Nad wschodnią ścianą prezbiterium analogiczny szczyt bez płyciny. Obie zakrystie o narożnikach zaokrąglonych i ścianach z uproszczonymi pilastrami, między którymi prostokątne okna w uszatych obramieniach; ściany zwieńczone murem attykowym z prostokątnymi wnękami. Dachy dwuspadowe, nad zakrystiami pogrążone: hełmy wież zapewne z lat: 1812-13, czworoboczne, dołem wielokrotnie łamane, z piramidalnymi zwieńczeniami; nad nawą sześcioboczna, smukła wieżyczka na sygnaturkę, z latarnią, o charakterze późnobarokowym; dachy, hełm, wieżyczka kryte blachą.

Wyposażenie wnętrza (ołtarz główny, dwa boczne, ambona) późnobarokowe z ornamentem regencyjnym z ok. poł. w. XVIII (w wizytacji 1754 wzmiankowane jako nowe). Ołtarz główny architektoniczny, trójdzielny ze zwieńczeniem (i niegdyś bramkami), w polach bocznych rzeźby św. Dominika i Franciszka; w polu głównym obraz Matki Bożej Różańcowej z Dzieciątkiem, w typie obrazu z Bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie, z 2. poł. w. XVII (niegdyś w metalowej sukience rokokowej po poł. w. XVIII), w ozdobnej regencyjno-rokokowej ramie, dar bp. Gołaszewskiego – konsekratora kościoła; na zasuwie obraz Przemienienia Pańskiego, zapewne koniec w. XIX, z słabo czytelną sygnaturą (Mirecki) i zatartą datą; w zwieńczeniu rzeźba Boga Ojca wśród obłoków i uskrzydlonych główek aniołków, po bokach cztery rzeźby aniołków; tabernakulum zapewne współczesne ołtarzowi, nakryte kopułką z dwoma rzeźbionymi aniołkami, drzwiczki metalowe wzorowane na poprzednich. Dwa ołtarze boczne, analogiczne, architektoniczne, jednoosiowe ze zwieńczeniami, po bokach których rzeźby aniołków; w ołtarzu prawym obraz św. Mikołaja bpa z w. XVIII; ażurowe konsolki o charakterze rokokowym nowsze.

Ambona z płaskorzeźbami czterech ewangelistów, może z 1912-13 r., na korpusie, nałożonymi na ornament regencyjny, zwieńczona wolutowym baldachimem. Chrzcielnica późnobarokowa z 2. ćw. w. XVIII, w kształcie kielicha, odnowiona. Dwie pary ławek w kształcie łodzi z w. XVIII. Prospekt organowy zapewne nowszy, dekorowany elementami rokokowymi z 2. poł. w. XVIII. Fotel i dwa taborety późnobarokowe zapewne z ok. poł. w. XVIII. Dwa feretrony o charakterze późnobarokowym, z przełomu w. XIX/XX, a w nich obrazy: Matka Boska Różańcowa i Dzieciątko Jezus, zapewne z pierwszej poł. w. XIX, malowane na desce, oraz w drugim Przemienienie Pańskie i św. Wojciech z w. XIX, malowane na blasze. Sześć obrazów z w. XVIII: św. Agata, Alojzy, Katarzyna Aleksandryjska, Mikołaj bp, Tekla i Męczeństwo św. Jana Nepomucena w połączeniu z adoracją obrazu tego świętego. Portrety: Katarzyny Adrianny z Krasickich Rzeczyckiej – współfundatorki kościoła, malowany zapewne ok. 1800 r., Antoniego Gołaszewskiego bpa przemyskiego (zm. 1824).

Rzeźby: grupa Ukrzyżowania, prymitywna, może z w XVIII, krucyfiks barokowy zapewne z w. XVIII, św. Piotr i św. Paweł rokokowe po poł. w. XVIII (niegdyś w ołtarzu głównym). Epitafia: Kaspra z Komorowa Komorowskiego (zm. 1603) i jego żony Doroty z Tyszowskich (zm. 1595), ufundowane 1637 przez Jana Komorowskiego, starostę i sędziego generalnego zamku krakowskiego, z herbami Korczak i literami NK DK oraz Starykoń i literami DT RK, z szarego marmuru, Antoniego Mokrowskiego, proboszcza rachańskiego, ufundowane w r. 1813 przez Kossowską, kamienne (na zewnątrz kościoła), Michała Jędrzejewicza (zm. 1832 r.), marmurowe (na zewnątrz kościoła); Marii z Rzeczyckich Fredrowej (ztn. 1855r.), z czarnego marmuru. Monstrancja późnobarokowa z 2. poł. w. XVIII, promienista, z plakietką z przedstawieniem Trójcy św. Trzy kielichy o charakterze barokowym: dwa z w. XVIII, jeden z w. XIX, gładkie, na stopie jednego z nich zatarty napis. Relikwiarze: późnobarokowy z w. XVIII, kartuszowy, zwieńczony koroną, z monogramem Marii na odwrociu, rokokowy z 2. poł. w. XVIII. Dwie pateny z w. XVIII. Krzyż ołtarzowy z przełomu w. XVIII-XIX, drewniany, obity blachą posrebrzaną, z postacią Chrystusa Ukrzyżowanego. Dwa lichtarzyki z przełomu w. XVIII-XIX, mosiężne. Dwa ornaty z tkanin w. XVIII, z nich jeden z kolumną, drugi z bokami z pasów polskich. Kapa z tkaniny rokokowej z 2. poł. w. XVIII z pasem z tkaniny późnobarokowej 1. poł. w. XVIII. Sygnaturka z 1736 r. (uszkodzona).

Na p1ebanii: płaskorzeźba św. Anny z Joachimem, barokowa może z pocz. w. XVIII (wzmiankowana w r. 1717), pochodzi z kaplicy przy poprzednim kościele; inwentarz kościoła z 1754 r.

Cmentarz koście1ny czworoboczny, otoczony ogrodzeniem o charakterze późnobarokowym, może z lat: 1912 -13, ceglanym, otynkowanym, z podziałem ramowym, przeprutym owalnymi przeroczami, wypełnionymi drewnianymi sztachetkami; na osi kościoła brama dwusłupowa, opilastrowana, zwieńczona kamiennymi rzeźbami śś. Stanisława bpa i Floriana z datą 1915 r.; w narożach ogrodzenia cztery kap1iczki, usytuowane skośnie, czworoboczne, zwieńczone gzymsami, z dachami namiotowymi krytymi wraz z murami dachówką.

B. Inne obiekty sakralne znajdujące się na terenie parafii:

1. Kościół filialny, pw. Matki Bożej Łaskawej i św. Floriana, w Werechaniach.

2. Kościół filialny, pw. Sw. Maksymiliana Marii Kolbe, w Pawłówce z r. 1987. Świątynia powstała przy bardzo ofiarnym zaangażowaniu mieszkańców Pawłówki.

Odpust: I – wsza niedziela po 14. sierpnia.

3. Kapliczka przydrożna. Przy wjeździe do Rachań od zachodu. Wzniesiona zapewne ok. poł. w. XVIII. Murowana z cegły, otynkowana. Prostokątna, o zaokrąglonych narożach. Wewnątrz sklepienie kolebkowo-krzyżowe. Zewnątrz od frontu ujęta pilastrami, ściany baczne o podziale ramowym. Wejście zamknięte łukiem półkolistym z kluczem. Od frontu i tyłu półkoliste szczyty z ogzymsowanymi przyczółkami. Dach dwuspadowy, kryty dachówką. Rzeźba św. Jana Nepomucena rokokowa z ok. 1770.

4. Figura przydrożna. Na miejscu cmentarza dawnego kościoła drewnianego p.w. Św. Trójcy. Późnobarokowa z r. 1744, Murowana z cegły, otynkowana. Na czworobocznym postumencie kolumna z kamienną rzeźbą Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej.

C. Cmentarze:

1. Cmentarz rzymskokatolicki w Rachaniach, czynny, założony pod koniec w. XVIII, w kształcie wydłużonego czworoboku o pow. 1,37 ha, podzielony na kwatery, ogrodzony metalowymi przęsłami przy murowanych z cegły słupach na podmurowaniu

2. Cmentarz z I wojny światowej w Pawłówce, nieczynny, założony w r. 1915, o pow. ok. 0,17 ha, pochowanych jest 2165 żołnierzy, ogrodzony wałem ziemnym

3. Cmentarz przykościelny, dawniej przycerkiewny oraz grzebalny w Werechaniach, nieczynny, założony w poł. w. XVIII, w kształcie wieloboku o pow. 0,26 ha, ogrodzony metalową siatką przy metalowych słupach

Odpusty:

Przemienienia Pańskiego (6 VIII),

MB Różańcowej (1 niedziela X).

Msze św. w niedziele i święta, godz.: 8.00 (Pawłówka), 9.30, 11.00 (Werechanie), 12.30

Lista proboszczów: ks. Kwarciński (od 1898), ks. Wł. Jacniacki (do 1922), ks.J Tomza (do 1943), ks, Wł. Jedruszczak (od 1943) ks. K. Kustroń (od 1950-1967), ks. Cz. Wójcik (1967-1969), ks. J. Pawłowski (1969-1978), ks. Z. Pietrzak (1978-1999).

Powołania z terenu parafii: ks. Ryszard Denys (archidiec. lubelska), ks. Stanisław Denys (archidiec. lubelska), ks. Krzysztof Stanibuła (Fall River, USA). Siostry zakonne: s. Wronka (franciszkanka), s. T. Garbacz (franciszkanka służebnica Krzyża), s. K. Borek (CSSF), s. B. Malec (służebniczka).

Księża spoczywający na cmentarzu: uprawiane dwie mogiły księży z końca XIX w.(brak nazwisk)

Ruchy i stowarzyszenia: Chór parafialny, Rodzina Radia Maryja, Koła Żywego Różańca, Trzeci Zakon św. Franciszka, KSM, Schola dziecięca, Lektorzy, ministranci, parafialny zespół charytatywny

Czasopisma wydawane przez parafię: Przemienienie (kwartalnik).

Szkoły istniejące na terenie parafii: Gimnazjum Publiczne w Rachaniach, Szkoła Podstawowa w Rachaniach