Церква Собору богородиці

Церква Собору богородиці (дерев.) [Шематизм єпархії Перемиської на 1925 р., с. 240].

Парохія Дениська мала дочерні церкви в Новосілках Передніх і Кардинальських (де церков уже немає). (с. 289)

Новосілки Кардинальські

Собор Пречистої Богородиці 1760

Угнів

Церква зруйнована.

Джерело: Іванусів О. Церква в руїні. – St. Catharines, 1987, с. 334.

Nowosiółki – par. Przemienienia Pańskiego

Nowosiółki, 22-652 Telatyn,

tel./fax 0-84/661-41-88

Proboszcz: ks. Stanisław Żak (1945-1969-1988)

Do parafii należą miejscowości: Marysin, Nowosiółki, Poturzyn, Radków, Suszów, Wasylów (część).

Odpust: niedziela po 6 VIII

Liczba mieszkańców: 1750

Historia parafii:

Nowosiółki to rozległa wieś dzieląca się na kilka części (Nowosiółki, Pokropiwne, Nowosiółki Przednie) i kolonie (np. Marysin). W ciągu w. XVIII i XIX własność Rostworowskioh, Trębińskich, Edwarda Rastawieckiego, Epsteinów. Ok. 1886 istniał tu dwór murowany z parkiem. Drewniana, po unicka cerkiew w Nowosiółkach Przednich z r. 1790 została rozebrana po 1950 r.

Na terenie parafii w Poturzynie istniał zespół pałacowy. Ok. r. 1773 należał do Franciszki Trębińskiej, od 1802 do Eleonory Ostrorogowej, potem do Balickich i Wojciechowskich; w r. 1830 u Tytusa Wojciechowskiego gościł Fryderyk Chopin.

W Nowosiółkach już na początku w. XVIII istniała parafia greckokatolicka. Po kasacie unii założono tu parafię prawosławną, natomiast katolicy obrządku łacińskiego należeli do parafii: Rzeplin, Oszczów i Nabróż, a od r. 1922 również do powstałej w tym czasie parafii w Wiszniowie. Parafia łacińska w Nowosiółkach została erygowana, 3 V 1938 r., przez bp. Mariana Fulmana i uposażona w 2 ha ziemi zakupionej przez 9 pułk piechoty w Zamościu. Ponadto wojsko ofiarowało na plebanię dawną rządcówkę. Nową plebanię i budynki gospodarcze postawiono po II wojnie światowej. Równocześnie z erekcją parafii założono cmentarz grzebalny w r. 1938.

Ciężkim okresem w życiu społeczności katolickiej była II wojna światowa. Akcje eksterminacyjne przeprowadzane przez okupanta i napady band UPA pociągnęły za sobą liczne ofiary. Tragiczna była Wielka Sobota r. 1944 (8 IV), kiedy zginęło 162 Polaków w Poturzynie (ku ich czci stoi tam dzisiaj pomnik). Katolicy zostali pozbawieni swojej świątyni, na skutek tego przez pewien czas musieli korzystać z opieki duszpasterskiej sąsiedniej parafii Wiszniów. Do II wojny światowej spory odsetek mieszkańców tego terenu stanowili prawosławni (obecnie tylko jedna rodzina). Cerkwie istniejące jeszcze do II wojny światowej uległy zniszczeniu w r. 1944, a ostatnią, w Poturzynie, rozebrano w r. 1960.

Funkcję kościoła parafialnego pełni dawna cerkiew greckokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego. Pierwsza drewniana cerkiew wzmiankowana jest już w r. 1732 pw. Wniebowzięcia NMP, kolejna przypuszczalnie została wzniesiona w latach: 1744 – 75, zapewne z fundacji Ludwiki Trębińskicj, podsędkowej lubelskiej. Obecny kościół wzniesiony został ok. r. 1800, w r. 1833 groził zawaleniem; gruntownie wyremontowany w latach 1860 – 64 (m.in. zniesiono wieżę, założono sklepienia w miejsce pozornych), kosztem Edwarda Rastawieckiego. Po r. 1870 zamieniona na prawosławną. W 1919 r. został ponownie przejęty przez Kościół katolicki (wtedy prawdopodobnie zmieniono wezwanie kościoła na obecne). Świątynia remontowana w 1948 r. (po częściowym uszkodzeniu pożarem w czasie działań wojennych w 1944r.), 1959 r., 1961 r.; wnętrze restaurowane w latach: 1962-4. W r. 1964 dobudowano wieżę.

Jest to świątynia barokowa. Orientowana. Murowana z cegły, otynkowana. Dwudzielna: nawa prostokątna, czteroprzęsłowa, prezbiterium węższe, jednoprzęsłowe, zamknięte półkoliście, przy nim po bokach dwie czworoboczne zakrystie. Pod prezbiterium krypta z grobami rodziny Rastawieckich. Wewnątrz ściany nawy rozczłonkowane filarami przyściennymi z jońskimi pilastrami, między nimi półkoliście zamknięte wnęki, w których odcinkowo zamknięte okna. Tęcza o łuku półkolistym. Chór muzyczny wsparty na trzech półkolistych arkadach filarowych z jońskimi pilastrami i belkowaniem klasycystycznym; ponad arkadami klasycystyczna dekoracja stiukowa (m.in. gałązki i wieńce laurowe ze wstęgami). Sklepienia z lat: 1860-4, kolebkowe z lunetami; w pozostałych pomieszczeniach stropy. Posadzka z płyt marmurowych białych i czarnych. Zewnątrz elewacje nawy rozczłonkowane pilastrami parzystymi, a przy narożach pojedynczymi, podtrzymującymi uproszczone belkowanie; podobne belkowanie wieńczy gładkie ściany prezbiterium i zakrystii. Elewacja frontowa uformowana w latach 1860-4, po zniesieniu wieży; z płytkim, boniowanym ryzalitem na osi, przechodzącym w strefie trójkątnego szczytu w występ z wnęką ujętą arkadą. Dachy dwuspadowe, nad zakrystiami dwupołaciowe, pokryte blachą; nad nawą wieżyczka na sygnaturkę z latarnią, nowa.

Po1ichromia o charakterze późnobarokowym wykonana zapewne w latach: 1860-4, może z nawiązaniem do pierwotnej; gruntownie odnawiana w latach:1962-3. Obejmuje iluzjonistycznie malowane ołtarze: główny, ujęty trójkami kulisowo wysuniętych kolumn, z malowanymi po jego bokach postaciami św. App Piotra i Pawła na kolumnowych postumentach i popiersiem ewangelisty w zwieńczeniu, oraz dwa boczne przy tęczy, z aniołkami w zwieńczeniach trzymającymi atrybuty Chrystusa i Marii; w ołtarzach stiukowe elementy klasycystyczne (m.in. ramy obrazów); nad łukiem tęczy przedstawienia Trójcy Św., znacznie przemalowane; na sklepieniach iluzjonistyczne podziały: w nawie ramowogurtowe, w prezbiterium kasetonowe z rozetami; ponadto motywy roślinne i zacheuszki.

W ołtarzach obrazy: w głównym Chrystus na krzyżu z w. XVIII, odnowiony 1952 przez Mariana Strońskiego z Przemyśla; w bocznych Przemienienie Pańskie (1958 r.) i NMP Niepokalanie Poczęta, zapewne z ok. poł. w. XIX i Wniebowzięcia NMP (1958 r.); ponadto w ołtarzu głównym tabernakulum rokokowe z 2. poł. w. XVIII. Krucyfiks procesyjny z w. XIX, o charakterze barokowo-ludowym. Puszka rokokowa z 2. poł. w. XVIII, odnowiona, prawdopodobnie pochodząca z Ostrowa k/Sokala (obecnie Ukraina), z trzema puncami, m.in. imienną J S. Kielichy: jeden barokowy z 1719 r., gładki, z napisem i datą na stopie oraz herbem Pobóg i literami MPGR; drugi gładki, czasza i nodus z w. XVIII, stopa w. XIX-XX, odnowiony. Relikwiarz rokokowy z 2. poł. w. XVIII. Dwa krzyże ołtarzowe z 1. poł w. XIX. drewniane.

Dzwonnica. Zapewne wzniesiona współcześnie z cerkwią, odnawiana prawdopodobnie w latach: 1860-4, po zniszczeniach w r. 1944 odbudowana w latach siedemdziesiątych. Murowana z cegły, otynkowana. Ośmioboczna. Zewnątrz narożniki ujęte przełamującymi się pilastrami, w czterech ścianach wydłużone okna zamknięte łukiem półkolistym. Znajdują się niej dwa dzwony: jeden z pocz. w. XIX, przeniesiony z cerkwi unickiej z Wierzbiąrza k. Sokola (obecnie Ukraina), drugi z r. 1971 odlany przez firmę Felczyńskich (8 V 1972 r. został przez bp Bolesława Pylaka)

Cmentarz pocerkiewny otoczony murem zapewne z w. XVIII, ceglanym, tynkowanym, niegdyś z trzech stron przeprutym owalnymi przezroczami, obecnie zamurowanymi; z czwartej, od frontu, mur podzielony zewnątrz pilastrami i arkadowymi wnękami; na osi kościoła słupowa bramka z murowanymi daszkami namiotowymi.

B. Inne obiekty sakralne istniejące na terenie parafii:

1. Rzeźba Chrystusa, wykonana na zamówienie Tytusa Wojciechowskiego w r. 1840 i sygnowana przez Konstantego Hegla, piaskowcowa (niegdyś w parku pałacowym, z którego zachowane resztki), na terenie cmentarza w Poturzynie, niegdyś unickiego, z czasem prawosławnego

2. Figura Panny Maryi w Poturzynie, na niej napisy powstańców styczniowych, wokół groby żołnierz austriackich z I wojny światowej

3. Krzyż żelazny w Poturzynie postawiony na pamiątkę zniesienia pańszczyzny przez właścicieli dóbr w obwodzie Poturzyna i Waręża

4. Krzyż z piaskowca w Kol. Radków, z r. 1938

5. Pomnik z krzyżem i głazem – urna ze szczątkami pomordowanych, 1 kwietnia 1944 r. Polaków w Poturzynie

C. Cmentarze:

1. Cmentarz parafialny, czynny, współczesny parafii, w kształcie czworoboku o pow. 1,5 ha, podzielony na kwatery, ogrodzony metalowymi przęsłami przy murowanych słupach

2. Cmentarz żołnierz austriackich z I wojny światowej w Poturzynie, nieczynny

3. Cmentarz prawosławny, dawniej greckokatolicki, w Poturzynie, nieczynny

4. Mogiła zbiorowa z II wojny światowej, pochowani mieszkańcy Poturzyna zamordowani przez ukraińskich nacjonalistów

5. Cmentarz prawosławny, dawniej greckokatolicki w Radkowie, nieczynny, w kształcie czworoboku o pow. 0,12 ha, czynny do II wojnyświatowej.

6. Cmentarz prawosłąwny, dawniej greckokatolicki w Nowosiółkach, nieczynny, założóny w I. Poł. w. XIX, w kształcie prostokąta o pow. 0,7 ha

7. Cmentarz prawosławny w Suszowie, nieczynny, założóny na pocz. w. XX, zamknięty w r. 1958, w kształcie kwadratu o pow. 0,25 ha

O d p u s t: Przemienienia Pańskiego (niedziela po 6 VIII).

Msze św. w niedziele i święta, godz.: 7.30, 9.15, 11.00

Księgi metrykalne:

chrztów od r. 1938

małżeństw: 1938 – 1944 i od r. 1950

zmarłych: 1938 – 1944 i od r. 1949

Kronika parafialna od r. 1958

Lista proboszczów: ks. Józef Bednarczyk (1938 -1939), ks. Edward Szymkiewicz (1939 – 1944), ks. Antoni Peret (administrator: 1947 – 1951), ks. Stanisław Wolanin (1951 – 1958), ks. Józef Kruk (1958 – 1966), ks. Stanisław Pilichowski (1966 – 1988)

Powołania z terenu parafii: O. Mirosław Jaremczuk (OFMConv), br. Narcyz – Władysław Trykacz (OH), s. Iwona Kopytko (SDP)

Księża pochowani na miejscowym cmentarzu: ks. Stanisław Wolanin

Stowarzyszenia, organizacje i ruchy religijne: Koła Żywego Różańca, KSM, ministranci, parafialny zespół charytatywny

Liczba katolików: 1735

Szkoły istniejące na terenie parafii: Szkoła Podstawowa w Nowosiółkach, Szkoła Podstawowa w Poturzynie