Велика Святкова с

Село належало до Дуклянського деканату Перемиської єпархії.

Świątkowa Wielka

Region: Dorzecze górnej Wisłoki

Świątkowa Wielka (Svjatkova Velyka, Svjatkova) – niewielka wieś, urokliwie położona w sercu Beskidu Niskiego. Od Jasła oddalona jest od o 35 kilometrów a najbliższa większa miejscowość to Krempna – oddalona o 6 kilometrów na wschód.

Położona jest na wysokości 434 metrów nad poziomem morza, w dolinie potoku Świerzówka, który poniżej wsi wpada do Wisłoki. Dolinę Świątkowej Wielkiej od wschodu zamyka masyw Uherca (707 metrów n.p.m.) oraz Mareszki (801 metrów n.p.m.), od północy szczyt Kolanin (705 metrów n.p.m.) a od południa, za doliną Wisłoki Cyrla (694 metrów n.p.m.). Do wsi prowadzi wygodna droga asfaltowa z Krempnej oraz Grabiu (obecnie w trakcie remontu).

Dziś trudno ze stu procentową pewnością stwierdzić skąd pochodzi nazwa Świątkowa Wielka (sugeruje się, że nazwa pochodzi od imienia Świętko) i w którym roku przybyli pierwsi osadnicy. Nie zachowały się ani przekazy ustne ani dokumenty o tym świadczące. Jeden z nielicznych przekazów ustnych, który się zachował, mówi, że przodkowie świątkowian przybyli z południa, z Zakarpacia. Inna wersja mówi, że przodkowie mieszkańców Świątkowej i okolic przybyli ze Żmigrodu wyparci przez polskich osadników (ten podgląd podtrzymywał W. Czarniecki w miesięczniku wydanym w Przemyślu «Wieś Myscowa w powiecie krośnieńskim») Nie wiadomo, która z tych dwóch wersji jest prawdziwa jednak historycznie pewne jest, że w sąsiedniej wsi Skalnik koło Żmigrodu, na miejscu gdzie teraz stoi kościół, stała dawniej cerkiew zbudowana z datków zakarpackich rusinów. Na podstawie tego, można wysnuć wniosek, ze przodkowie mieszkańców Skalnika i okolicy (w tym Świątkowej Wielkiej) przybyli z Zakarpacia. Ale i tak mieszkający pod Żmigrodem zostali wyparci dalej w góry.

Nazwa Świątkowa Wielka jest nazwą urzędową jednak potocznie używa się nazwy Świątkowa, gdyż sąsiednia, obecnie nazywana Świątkowa Mała zawsze nosiła nazwę Świątkówka.

Świątkowa Wielka jest jedną z najstarszych łemkowskich wsi. Według J. Tarnowicza («Ilustrowana historia Łemkowszczyzny»), pierwsze wzmianki pochodzą z czasów panowania króla Kazimierza Wielkiego w XIV wieku.

W książce «Opis powiatu powiatu jasielskiego» wydanej w 1908 roku autor Władysław Sarna powołuje sie na źródła z których wynika, że w 1510 roku miejscowości: Stary Żmigród, Kąty, Świerzowa Ruska, Myscowa, Krempna, Grab i Świątkowa – były własnością kasztelana sanockiego Andrzeja Stadnickiego. W dodatku do «Gazety Lwowskiej» (numery 35 i 38 z 1853 roku), przeczytać również można, że synowie Andrzeja Stadnickiego: Marek i Mikołaj podzielili się w 1554 roku dobrami swego ojca w ten sposób, że z wymienionych wsi: Polan, Świątkowej, Myscowej, Krempnej i Grabiu pobierali dochody po połowie.

W roku 1581 (jak opisuje Sarna) Świątkowa należała do starostwa bieckiego i było w niej dom sołtysa, 19 gospodarstw rolnych, jedna rodzina bez roli i jedna osoba bez własnego domu.

W książce W. Sarny «Opis powiatu jasielskiego» można znaleźć informacje, że w 1581 roku w Świątkowej już była cerkiew i ksiądz, jednak nie wiadomo czy była ona pierwsza, gdzie stała, jak wyglądała i jak nazywał się ksiądz. Możliwe, że wszechstronnie wykształcony i pochodzący ze Świątkowej L. Czasinkiewicz, który w 1585 roku kupił wysowskie probostwo za 250 złotych polskich i stał się księdzem w Wysowej, był synem księdza ze Świątkowej, bo któż inny mógł pozwolić sobie na kształcenie w tych czasach (XVI wiek) jeśli nie ksiądz lub jego najbliższa rodzina.

W aktach parafialny ch a w ślad za nimi w kronice parafialnej sąsiedniej wsi Grab czytamy, że właściciel «klucza myscowskiego» (do jakiego w 1633 roku należały wsie: Myscowa, Polany, Świątkowa, Grab, Ożenna, Wyszowadka, Radocyna, Ciechania, Żydowskie i Długie), dziedzic Kochanowski, nadał w swoich dobrach 24 marca 1633 roku unickiemu duchowieństwu (w oryginale: ritus graeci-uniti) bardzo szerokie prawa i przywileje (wyrąb drzewa i wypas owiec w jego lasach, prawo połowu ryb w rzekach, prawo mielenia zboża w dworskich młynach bez opłat, prawo korzystania z dworskich tartaków…itd) . Te prawa i przywileje potwierdził również nowy właściciel dóbr Jerzy Lubomirski aktem z dnia 26 maja 1746 roku zaznaczając przy tym, że duchoieństwo i poddani jemu mieszkańcy maja prawo w jego dobrach dawniej, pobierać z lasów drzewo opałowe oraz budulec oraz bezpłatnie wypasać zwierzęta w pańskich lasach i na pastwiskach. Co więcej, kiaź Lubomirski, jeszcze rozszerzył te prawa i przywileje drugim aktem wydanym na zamku w Peczu z datą 15 styczeń 1776.

Zanim wybudowano cerkiew, którą możemy podziwiać dziś (wybudowana prawdopodobnie w 1757 roku – zachowało się nadproże z wyrytą datą) jest pewne, że już wcześniej istniała cerkiew. Dowodem na to jest dokument z 1746 roku, w którym znajduje sie zapis «grunty nadane wcześniej na właność księdzu w Świątkowej, mają pozostać nienaruszone» W 1776 roku założono w Świątkowej księgi metrykalne i od tego czasu można już w miarę dokładnie badać kto i w jakich latach był proboszczem w Świątkowej Wielkiej.

Kiedy w 1772 roku Galicja dostała się pod panowanie Austrii, nowa władza zatwierdziła wszystkie prawa i przywileje wydając odpowiednie «patenty». Jedno natomiast jest pewne, że ani za czasów władzy austriackiej ani za czasów polskich w Światkowej nie było problemu pańszczyzny.

W 1785 wieś zajmowała powierzchnię około 19 kilometrów kwadratowych. Zamieszkiwało ją 528 grekokatolików i 14 Żydów

Bardzo trudny był dla mieszkańców Świątkowej Wielkiej i okolicznych wsi był wiek XIX-ty. W 1815 roku Łemowszczyzna została nawiedzona okrutną zimą po której przyszła ogromna powódź, niszcząca wszystko co napotkała na swojej drodze. To właśnie w latach 1830, 1831, 1849 i 1873 Świątkową Wielką i okoliczne wsie nawiedziła epidemia cholery zbierając śmiertelne żniwo wśród mieszkańców. a jakby tego było mało w latach 1831, 1846 i 1847 mieszkańcy walczyli z głodem oraz epidemią tyfusu.

W przypadku cholery, mieszkańcy prócz instrukcji przesłanych przez władzę i rozgłaszanych przez duchownych nie otrzymali znaczącej pomocy ale jak następowały kolejne klęski głodu Łemkowszczyźnie, władza austriacka starała się już pomóc bądź w pieniądzu bądź dostarczając do wsi produkty.

W latach 80-tych XIX wieku rozpoczął się w Świątkowej i okolicznych wsiach czas emigracji do Ameryki. Władza do emigracji odnosiła ze sporą niechęcią efektem czego było wydane w przez starostwo w Jaśle, 6 stycznia 1882 roku roporządzenie do lokalnych władz i urzędów parafialnych, by namawiać ludzi do rezygnacji z wyjazdu do Ameryki przedstawiając, trudy, koszty i niebezpieczeństwa podróży, opisując, że praca w Ameryce wcale nie łatwiejsza niż na Łemkowszczyźnie czy przestrzegając przed rozłąką z rodziną. Ludzie jednak w to nie wierzyli i kto odłożył trochę grosza na podróż wyjeżdżał do Ameryki szukać lepszego losu. Dzięki swojemu uporowi i pracowitości wielu Świątkowianom w Ameryce sie powiodło, skorzystały na tym zarówno rodziny, które pozostały w Świątkowej (otrzymywaly one pomoc materialną) jak i Cerkiew, na którą przesyłano datki.

Z przemyskiego Szematymu z 1849 roku można dowiedzieć się, że juz wtedy była w Świątkowej szkoła parafialna, w której było 42 dzieci a uczył ich nauczyciel Dmytro Chowański. W 1855 roku była juz w Świątkowej 3-klasowa szkoła do której chodziło 22 dzieci a nauczycielem był Filip Procko. Kolejną szkołę wybudowano w 1882 roku staraniem o. Osipa Jurczakiewicza.

Przed I wojną światową w Świątkowej założono dużą czytelnie imienia Kaczkowskiego.

W I-szej wojnie światowej w latach 1914-1918, aż 56 osób ze Świątkowej brało udział walcząc po stronie austriackiej. Spośród nich, w walkach na froncie austriacko-rosyjskim oraz austriacko-włoskim zaginęło czterech Świątkowian (Wasyl Reszetar, Mikołaj Motyka, Michał Łabiki i J. Senczak). Czterech wróciło jako inwalidzi wojenni a reszcie sie udało powrócić bez większych urazów.

W związku z operacjami wojskowymi mieszkańcy Świątkowej ponieśli ogromne straty, wojska austro-węgierskie ustępujące przed armia rosyjską palili i niszczyli wsie, które napotykali na swojej drodze. W ten sposób zniszczeniu uległa połowa Świątkowej. Spalono wszystkie zabudowania wokół cerkwi (od początku wsi od strony Świątkowej Małej aż do szkoły). Na terenie Świątkowej nie doszło jednak do znaczących potyczek pomiędzy zwaśnionym armiami a jedynie do kilku incydentów podczas marszu wojsk rosyjskich w kierunku Węgier. Mieszkańcy spalonej części wsi znaleźli sie w fatalnym położeniu… część z nich zamieszkała w piwnicach swoich domostw a część skorzystała ze schronienia w domostwach w ocalałej części wsi.

Warto wspomnieć, że trzech spośród Świątkowian, zostało wywiezionych do Tallerhoffu jednak udało im się szczęśliwie wrócić do wsi.

Na wiosnę 1915 roku, z ustępującymi z Karpat wojskami rosyjskimi, na wschód wyjechało też część mieszkańców Świątkowej. Początkowo osiedlili sie oni w Rostowie nad Donem. Warunki jednak jakie tam zastali doprowadziły ich w krótkim czasie do nędzy i głodu. Po wojnie większość z nich wróciła do Świątkowej, wyczerpani fizycznie i psychicznie.

W 1918 roku mieszkańcy Świątkowej i okolic próbowali swoją przyszłość wziąść w swoje ręce… rozpoczął się ruch, którego celem było określenie swojej przyszłości po rozpadzie Austro-Węgier. Mieszkańcy spotykali się, debatowali (w Świątkowej Wielkiej 17 listopada 1918 roku) czy stworzyć Republikę Łemkowską czy przyłączyć się do Czechosłowacji czy może jak chcieli niektórzy skierować w stronę Ukrainy. Najwięcej osób w Świątkowej opowiadało się za zwierzchnictwem tej ostatniej. W Świątkowej utworzono «Ruską Radę Narodową», takie rady utworzono też w sąsiednich wsiach. Zdarzało się, że członkowie takich rad pertraktowali z władzami na własna rękę. Tak np. działał pochodzący z sąsiedniego Czarnego M. Jurczakiewicz, który w Pradze pertraktował z Czechami.

Władze polskie, początkowo nie zwracały uwagi na aktywność polityczną Łemków, nie przywiązując wagi do ich planów proukraińskich, ani tym bardziej prorosyjskich. Dopiero wspomniane wcześniej kontakty z Czechami zaniepokoiły władze polskie. Z początkiem 1919 roku pojawili się w Świątkowej i okolicy polscy legioniści i żandarmii i zaczęli zaprowadzać nowe porządki. Bardzo szybko zakończono działalność «rad», podobnych tej, która powstała w Świątkowej. Jednak mieszkańcy Świątkowej nie pogodzili się łatwo z faktem poddania sie polskiej władzy i administracji. Potwierdzeniem tego, mogą być wybory do pierwszego polskiego sejmu, w których miezkańcy Świątkowej (z małymi wyjątkami) nie brali udziału. W 1921 roku, podczas spisu ludności, mieszkańcy Świątkowej i okolic z premedytacja odpowiadali komisarzom spisowym, że oni sami nie wiedzą jaka jest ich przynależność państwowa.

Z początkiem lat 20-tych roku mieszkańcy wsi już powoli zaczynali zapominać o zawierusze wojennej oraz sprawach politycznych. W 1925 roku powstała we wsi spółdzielnia spożywcza, która wybudowała we wiosce sklep. Sklep spłonął w 1928 roku jednak na jego miejscu natychmiast postawiono nowy, murowany budynek, który wbrew zakrętom historii przetrwał do dnia dzisiejszego. Prócz sklepu spółdzielczego, we wsi były jeszcze dwa sklepy prywatne prowadzone przez Łemków. Prócz sklepów, w Świątkowej były dwie karczmy; jedną prowadził Żyd mieszkający w Świątkowej i znajdowała sie ona przy drodze do Wołowca, druga, prowadzona przez rodzinę Łemków, znajdowała się w dole wsi, w pobliżu skrzyżowania z droga do Rostajnego.

W 1927 roku cała wieś – około 800 osób (z wyjątkiem jednej rodziny) przeszła na prawosławie. W 1929 roku wybudowano w Świątkowej cerkiew prawosławną (rozebrana po 1945 roku) w pobliżu drogi do Wołowca oraz domostwo dla prawosławnego księdza. W 1934 roku do wiary grecko-katolickiej powróciły cztery rodziny.

Podczas II wojny światowej mieszkańcy wsi byli wykorzystywani przede wszystkim do prac leśnych, pracowali przy wycince i zwózce drzewa. Prócz tego ich obowiązkiem było odśnieżanie w zimie powierzonego im fragmentu drogi z Krempnej do Grabiu.

W 1945 roku prawie wszyscy mieszkańcy Świątkowej ulegli agitacji i zostawiając swoje góry i ziemie swoich przodków wyjechali na Sowiecką Ukrainę. Los rzucił ich w okolice Drohobycza, Lwowa i Stanisławowa. W sumie wyjechało we wsi pozostały zaledwie cztery rodziny łemkowskie, które jednak w 1947 roku zostały wywiezione w ramach Akcji «Wisła» (część Łemków wróciła do Świątkowej po 1957 roku)

Dziś Świątkowa Wielka zabudowana jest prawie w całości bydynkami wybudowanymi po wojnie. We wsi zamieszkuje kilka rodzin łemkowskich.

Warto poszukać i zobaczyć:

- dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Michala Archanioła

- cmentarz parafialny vis a vis cerkwi z bardzo ciekawymi nagrobkami

- krzyże i kapliczki na całej długości drogi do Świerzowej Ruskiej

- zdecydowanie warto odwiedzić górną część Świątkowej, nie zadawalając się wyłącznie odwiedzinami cerkwi i cmentarza

Джерело: [2005 р.]

Świątkowa Wielka – Wieś w dolinie potoku Swierzówka. Zabytkowa cerkiew, typowa dla stylu zachodniołemkowskiego, trójdzielna zwieńczona dzwonowatymi kopułami.

Джерело:

Svjatkova [Ru] Swiatkowa Wielka [Polish]

Jaslo District, present day SE Poland

Lemko Surnames cited by Krasovs'kyj from 1787 Austrian Cadastral Records

Bagan / Bahan

Bazarnik / Bazarnyk (2 families)

Barna

Boryk / Borek (3 families)

Brynda

Warchol / Warhol / Warchil / Varkhol (3 families)

Halda (2 families)

Gluchanicz / Glukhanych (2 families)

Gracon / Gratson' (9 families)

Gula

Gulik / Gulyk

Hutyra

Dziad / Did / Dzjad

Dziadyk / Dzadyk / Dziatyk / Dzjadyk (2 families)

Dylin / Delin / Dylyn

Doroslawicz / Doroslavych

Dran (2 families)

Kilko

Kityk / Kocik / Kityk

Koban

Kohutyk / Kochutyk / Kogucik / Kogutyk

Koldra

Kopcza / Kopcha (2 families)

Kostycz / Kostyc / Kostych

Kochan / Kokhan (3 families)

Kuruc / Kuruts

Labik / Labyk

Lip / Lyp

Lipian / Lyp'jan (2 families)

Maychrycz / Majkhrych (6 families)

Misko / Mis'ko (2 families)

Moysey / Mojsej

Nayduch / Najdukh

Nester / Nestor / Nescior / Nester (2 families)

Noga (2 families)

Peyko / Peiko / Pejko

Pyrkowicz / Pyrkovych

Pikosz / Pikosh

Rusyn /Rusin (4 families)

Senczak / Sinczak / Senchak

Smerekanicz / Smerekanych

Talpasz / Taupasz / Talpash

Trochanowski / Trokhanovs'kyj

Felenczak / Felenchak

Homyk / Homik / Khomyk (6 families)

Czulik / Culik / Chulyk

Czurylla / Czurylo / Churyla

Jaroszczak / Jaroshchak

Parish Data: [from Blazejowskyj and Iwanusiw]

Church was «Saint Michael» [1756] [still standing]

The wooden church was closed for 39 years after WW-II and is now used by Polish Roman Catholics. The village in 1510 belonged to the Stadnyc'kyj family and in 1581 a Greek Catholic priest was known to have been in the parish. In 1873 there was a cholera epidemic, in 1887 the crops were ruined by a «great freeze», in 1889 the locality was struck by drought and in 1899 and 1934 floods greatly damaged the village.

In 1918, under the leadership of the pastor, a Rus'ka narodna rada was formed, with the intention of forming a Lemko Republic joined to Czechoslovakia – but this was soon liquidated by the Polish Government

In 1785 the village lands comprised 18.75 sq km. There were 528 Greek Catholics 0 Roman Catholics and 14 Jews

1840 – 356 Greek Catholics

1859 – 634 Greek Catholics

1879 – 698 Greek Catholics

1899 – 738 Greek Catholics

1926 – 820 Greek Catholics

1936 – 26 Greek Catholics and 1491 Orthodox

In 1936 there were 4 Roman Catholics and 0 Jews

The village was incorporated in to the Lemko Apostolic Administration in 1934

Filial church located in SVIRZOVA RUS'KA 4 km away and SVJATKOVA MALA 2 km away

Джерело: